Challenge 20

Czy wykształcenie wpływa na wynagrodzenie?

Badania dotyczące związku między poziomem wynagrodzeń a wykształceniem pracowników są prowadzone od dawna. Temat interesuje nie tylko ekonomistów, ale i młodych ludzi u progu dorosłości. Podjęcie decyzji o zdobyciu wyższego wykształcenia wiąże się z długoterminową inwestycją zarówno finansową, jak i życiową, bo lat poświęconych na naukę nikt potem nie zwróci.

Równanie Mincera

Jacob Mincer, urodzony w Polsce, ojciec współczesnej ekonomiki pracy, już w 1958 roku podjął się analizy związków pomiędzy wynagrodzeniami pracowników a długością ich wykształcenia i stażu pracy.

Mincer w swoich analizach podjął próbę określenia czynników determinujących rozkład dochodów ludności. Do podstawowych zaliczył:

poziom wykształcenia (mierzony liczbą lat spędzonych w szkołach)
inwestycje w rozwój czynione w trakcie życia zawodowego pracowników.

Zauważył, że dochody uzyskane w trakcie całego życia będą tym wyższe, im wcześniej zostaną poczynione inwestycje w rozwój zawodowy. Wielkość ponoszonych inwestycji w podnoszenie posiadanych kwalifikacji będzie więc malała w miarę upływu lat pracy. Ze względu na koszty dodatkowe przyszły pracownik zdecyduje się na kolejny rok kształcenia wówczas, gdy osiągnie w przyszłości korzyści z tytułu podniesienia kwalifikacji.

Mimo, że równanie Mincera ma pewne słabości – nie uwzględnia ono innych czynników, poza poziomem wykształcenia i doświadczeniem zawodowym, czynników przyczyniających się do zwiększenia dochodu, a także nie bierze pod uwagę jednoczesnego kształcenia się oraz zdobywania doświadczenia zawodowego, to ten model ekonomiczny sprawdza się od kilkudziesięciu lat. Potwierdzają to także rozmaite badania. I nagroda Nobla w 2021 roku.

Nobel za rewolucję wiarygodnościową

Jak istotna jest różnica między przyczynowością a korelacją? Joshua D. Angrista, laureat nagrody Nobla z 2021 roku także zaobserwował na przykładzie danych, że ludzie, którzy są lepiej wykształceni, więcej zarabiają.

To czego szukał, to metoda na potwierdzenie swojej hipotezy. Zadał sobie pytanie, czy w wyższych zarobkach wykształconych pracowników jest przyczynowość? Czy ludzie rzeczywiście zarabiają więcej dlatego, że poszli na lepsze uniwersytety, czy są bardziej zdolni? Jak istotne jest, aby przechodzić przez kolejne szczeble edukacji i jak to wpłynie na zarobki, w obliczu narracji, że ludzie z konkretnymi umiejętnościami a wykształceniem zawodowym (np. murarze, ślusarze, hydraulicy) lepiej mogą zarobić?

Zrozumienie przyczynowości, czy edukacja poprawia produktywność i wpływa na zarobki ludzi było bardzo ważne w kontekście społecznym i politycznym. Nagrodzone Noblem metody badań mierzących korelację pomiędzy nauką a wykształceniem pozwoli to oszacować.

Za dostarczenie metod analizy ekonomicznej w badaniach empirycznych, które pozwalają z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że jakiś czynnik powoduje inne, że nie jest to przypadkowa korelacja, związek pozorny, że możemy na tym polegać i rządy mogą spodziewać się nastąpienia konkretnych efektów. Była to metoda naturalnego eksperymentu.

A jak w Polsce przekłada się wykształcenie na zarobki?

W 2020 roku mediana płac magistrów wyniosła 5 700 złotych brutto, czyli o 600 złotych więcej niż mediana dla całego kraju. Pracownicy z tytułem magistra zarabiali o około 600 złotych więcej niż osoby po studiach pierwszego stopnia (licencjackich lub inżynierskich). Zarabiali o ponad 1 000 złotych mniej niż absolwenci studiów magisterskich inżynierskich.

Połowa magistrów zarabiała w przedziale od 4 177 złotych do 8 500 złotych. A 10% najwyżej wynagradzanych magistrów zarabiało powyżej 13 000 złotych. Mediana wynagrodzeń kobiet z tytułem magistra wyniosła 5 100 złotych, a mężczyzn 6 877 złotych.

Osoby z najwyższym poziomem wykształcenia uzyskiwały w badanym okresie najwyższe wynagrodzenia, jednakże przeprowadzone analizy wskazują na silne zróżnicowanie wynagrodzeń pomiędzy poszczególnymi grupami zawodowymi. Najniższe wynagrodzenia uzyskiwały osoby wykonujące zawody wymagające średniego ogólnego wykształcenia oraz pracownicy przy pracach prostych. Brak konieczności podnoszenia kwalifikacji w trakcie życia zawodowego przekładał się na bardzo niewielki wzrost wynagrodzeń tych pracowników wraz ze wzrostem stażu pracy.

Wynagrodzenie

Przeprowadzone analizy pokazują w pewnym zakresie, jak polski rynek pracy wycenia poszczególne poziomy wykształcenia oraz inwestycje w podnoszenie kwalifikacji czynione podczas życia zawodowego.

Najniższe wynagrodzenia uzyskiwały osoby wykonujące zawody wymagające średniego ogólnego wykształcenia oraz pracownicy przy pracach prostych. Brak konieczności podnoszenia kwalifikacji w trakcie życia zawodowego przekładał się na bardzo niewielki wzrost wynagrodzeń tych pracowników wraz ze wzrostem stażu pracy.

Poziom wykształcenia pracowników i bezrobotnych, a także ich umiejętności, wiedza, wrodzone zdolności, predyspozycje itp. (ogólnie kwalifikacje) określają jakość oferowanej pracy. Teoretycznie, ceteris paribus, im wyższa jakość kapitału ludzkiego, tym wyższe powinny być stawki płac. Ma to związek z kilkoma czynnikami. Lepiej wykształceni, inteligentniejsi czy ponadprzeciętnie zdolni pracownicy zazwyczaj są bardziej wydajni, co zwiększa ich wartość w oczach pracodawców i prowadzi do wzrostu popytu na ich pracę.

Podaż takich pracowników jest z reguły ograniczona, a więc są rozchwytywani przez przedsiębiorców, co dodatkowo winduje stawki ich wynagrodzeń. Ponadto zdobycie ponadprzeciętnego wykształcenia, umiejętności czy wiedzy wymaga inwestycji w rozwój.

Nie jest to tylko koszt finansowy, ale także alternatywny koszt czasu poświęconego na naukę, który można by było spożytkować inaczej, w tym na pracę zarobkową. Taka inwestycja ma sens jedynie w przypadku, gdy z dużym prawdopodobieństwem zwróci się w przyszłości przez wyższe wynagrodzenie za pracę.

Ogólnie wpływ jakości podaży pracy na poziom płac jest dodatni. Może się jednak zdarzyć, że pojedynczy czynnik, świadczący o jakości kapitału ludzkiego, nie będzie wcale dodatnio skorelowany z wysokością wynagrodzeń. Przykładowo zbyt duża – w porównaniu z zapotrzebowaniem rynku – liczba osób z wyższym wykształceniem może spowodować, że inwestycja w kapitał ludzki się nie zwróci. Jeżeli wzrost podaży osób z wyższym wykształceniem będzie na tyle duży, że zniweluje dodatni wpływ na wynagrodzenia wyższej jakości kapitału ludzkiego, to w rezultacie poziom płac może się nawet obniżyć.

Inwestycja w kapitał ludzki (wyższe wykształcenie) przynosi pracownikom w przyszłości wyższe wynagrodzenia. Należy jednak pamiętać, że badanie szeregów czasowych w skali kraju opiera się w tej pracy na danych opisujących dynamiki zmian konkretnych zmiennych, a nie ich wartości bezwzględne. Można zatem wyciągnąć wniosek, że w latach 2005-2014 w Polsce duża podaż pracy, oferowanej przez rosnącą liczbę absolwentów wyższych uczelni, spowodowała spadek dynamiki wzrostu wynagrodzeń osób po studiach w stosunku do lat poprzednich, gdy na rynku pracy osób z wyższym wykształceniem było znacznie mniej. Wciąż jednak, jak wskazują badania w ujęciu przestrzennym (w skali województw) oraz dane mikroekonomiczne, osoby te mogą przeciętnie liczyć na relatywnie wysokie płace (w porównaniu z osobami z niższym wykształceniem). Oznacza to, że pracownicy z wyższym wykształceniem, osiągając średnio większe dochody z pracy od innych zatrudnionych, przyczyniali się do wzrostu ogólnego poziomu płac w sektorze przedsiębiorstw w badanym okresie, choć wpływ na dynamikę tego wzrostu był ujemny.

Co teraz możesz zrobić dla poprawy swojej sytuacji finansowej?

Czy jesteście zdecydowani kontynuować naukę i zdobywać dalsze wykształcenie i kwalifikacje po uzyskanym dyplomie?

Jakie studia, kursy czy certyfikacje wybralibyście, gdyby uzyskany kolejny dyplom wpłynął znacząco na wasze wynagrodzenie?

Dodatkowo do przeczytania:

Sylwia Roszkowska, Aleksandra Majchrowska, Premia z wykształcenia i doświadczenia zawodowego według płci w Polsce